jj!
Τιμώμενο Μέλος
Ο jj! αυτή τη στιγμή είναι συνδεδεμένος. Είναι Πτυχιούχος. Έχει γράψει 13,487 μηνύματα.
12-05-20
15:49
Το παράδειγμα "με τη βοήθεια όλων όσα έμαθα για το θέμα μας" είναι συντακτικώς λανθασμένο, διότι το ρήμα της δευτερεύουσας πρότασης έχει ήδη υποκείμενο (ενν. Εγώ) και αναζητά ένα αντικείμενο. Ως γνωστόν, το αντικείμενο μιας πρότασης δεν τίθεται ποτέ σε πτώση ονομαστική, άρα η σωστή συντακτική δομή της πρότασης είναι "με τη βοήθεια όλων όσων έμαθα για το θέμα μας". Σε αυτή την περίπτωση δεν έχουμε έλξη του αναφορικού, γιατί η αντωνυμία "όσων" λειτουργεί ως αντικείμενο του ρήματος "έμαθα". Η αναφορική πρόταση, ως σύνολο, εξακολουθεί να λειτουργεί ως προσδιορισμός στο "όλων".Οι επίσημοι κανόνες της γλώσσας, τόσο η γραμματική όσο και το συντακτικό, ευθυγραμμίζονται με τη χρήση κι όχι το αντίστροφο. Σε πολλές περιπτώσεις η εν λόγω φράση περιπλέκει αναίτια την εκφραστική δυνατότητα. Έτσι, το παράδειγμα «με τη βοήθεια όλων όσα έμαθα για το θέμα μας» παρόλο που είναι τυπικά σωστό, προσκρούει στο γλωσσικό αισθητήριο και ηχεί αφύσικο. Αν όμως η αρχική φράση αντικατασταθεί από το «όλους εκείνους», το «όλους αυτούς» ή το «όσους» το πρόβλημα παύει να υπάρχει. Το βέβαιο είναι ότι ελάχιστοι γνωρίζουν τους ορθούς τύπους εξαρχής, μιας και ο νόμος της αναλογίας είναι πανίσχυρος.
Διατυπώνεται η άποψη ότι δεν αποτελεί δικαιολογία να υιοθετήσουμε κι εμείς ένα σχήμα που χρονολογείται ήδη από τους αρχαίους συγγραφείς. Με άλλα λόγια, δεν χρειάζεται να αντιγράφουμε τα λάθη τους. Με την τελευταία παρατήρηση όμως αναιρείται η αναγνώριση της έλξης ως πανίσχυρου γραμματικού φαινομένου. Τι σημαίνει «αντιγράφουμε», όταν το «λάθος» προκύπτει από την επιρροή υποσυνείδητων νοητικών μηχανισμών; Και τι θα πει «λάθος» όταν το κοινό γλωσσικό αισθητήριο εναντιώνεται στο «σωστό»; Η έλξη του αναφορικού είναι παλιά ιστορία και απολύτως αποδεκτή απ' την ελληνική γλώσσα.
Ανέφερα τέτοια παραδείγματα στο τέλος του προηγούμενου μηνύματός μου, γιατί είναι συνήθης η παρανόηση του σχήματος "όλους όσοι/όσους". Πολλοί άνθρωποι, έχοντας την εμμονή να διορθώσουν την έλξη, το κάνουν ακόμη και στις περιπτώσεις που το "όλους όσους" είναι συντακτικώς ορθό, γιατί η λέξη "όσους" τίθεται ως αντικείμενο.
- Χθες μίλησα με όλους όσους συνάντησα στο party. (το "όσους" είναι αντικείμενο του ρήματος "συνάντησα")
Κατά τα άλλα, συμφωνώ ότι δεν πρέπει να θεωρούμε λανθασμένη μία έκφραση που χρησιμοποιεί το σχήμα της έλξης, ακριβώς γιατί αναδεικνύει την φυσικότητα του λόγου όταν αυτός εκφέρεται.
Οι αντωνυμίες τις περισσότερες φορές ενσωματώνουν τους όρους στους οποίους αναφέρονται. Γι' αυτό ονομάζονται αντωνυμίες, γιατί τίθενται αντί του ονόματος (ουσιαστικού). Όταν ο όρος στον οποίο αναφέρονται υπάρχει μέσα στην πρόταση, τότε συντακτικώς οι αναφορικές αντωνυμίες θα πρέπει να τίθενται στην πτώση που απαιτεί το ρήμα της αναφορικής πρότασης.Και στην πρόταση: "Ευχαριστώ όσους με βοήθησαν" η αναφορική αντωνυμία τι είναι; Δεν παίζει τον ρόλο του υποκειμένου στο ρ. "βοήθησαν"; Γιατί όμως σε αιτιατική; Πώς γίνεται δηλαδή να μιλάμε για έναν απαράβατο κανόνα, σύμφωνα με τον οποίο, όταν η αναφορική αντωνυμία είναι σε θέση υποκειμένου, μπαίνει πάντοτε σε ονομαστική, άλλοτε αυτός ο κανόνας να τηρείται και άλλοτε (όπως στο παράδειγμα αυτό) να ακυρώνεται;
- Αγαπώ εκείνους [δηλ. τους ανθρώπους] οι οποίοι μού συμπαραστάθηκαν
-Η αναφορική πρόταση τίθεται ως προσδιορισμός στο αντικείμενο της κύριας πρότασης.
-Το ρήμα της αναφορικής πρότασης χρειάζεται ένα υποκείμενο. Την θέση του υποκειμένου παίρνει η αναφορική αντωνυμία "οι οποίοι".
Παράδειγμα χωρίς προσδιοριζόμενο όρο:
- Αγαπώ όποιους μού συμπαραστάθηκαν
-Το ρήμα της αναφορικής πρότασης χρειάζεται υποκείμενο: "Ποιοι μού συμπαραστάθηκαν;"--->Όποιοι
Όταν υπάρχουν οι προσδιοριζόμενοι όροι μέσα στην κύρια πρόταση, τότε είναι λογικό να τίθεται η αναφορική αντωνυμία της αναφορικής πρότασης σε ονομαστική. Όταν η αναφορική πρόταση αντικαθιστά τον προσδιοριζόμενο όρο, τότε η αναφορική αντωνυμία μεταβάλλει την πτώση της, γιατί πλέον ενσωματώνει την έννοια του προσδιοριζόμενου όρου και τίθεται αντί αυτού (στο παράδειγμά μας ως αντικείμενο).
Στο προηγούμενο μήνυμά μου ανέφερα διάφορα παραδείγματα από την αρχαία ελληνική γραμματεία, για να αποδείξω ότι δεν είναι ένα νέο φαινόμενο.
jj!
Τιμώμενο Μέλος
Ο jj! αυτή τη στιγμή είναι συνδεδεμένος. Είναι Πτυχιούχος. Έχει γράψει 13,487 μηνύματα.
11-05-20
16:02
Ο συλλογισμός σου αποδεικνύει το πόσο ισχυρό είναι το γραμματικό φαινόμενο της έλξης στη γλώσσα και το πόσο περίπλοκη είναι η κατανόηση των δευτερευουσών αναφορικών προτάσεων.Κι αν πούμε: ευχαριστώ όσους με βοήθησαν, μια δομή απολύτως σωστή, πώς θα δικαιολογήσουμε το "όσους"; Ασφαλώς, δεν μπορούμε να πούμε: *ευχαριστώ όσοι με βοήθησαν, έτσι;
Πού θέλω να καταλήξω; Ότι με το "όλους όσους" δεν έχουμε έλξη του αναφορικού, αφού βλέπουμε ότι η αναφορική αντωνυμία στέκεται θαυμάσια και μόνη της σε αιτιατική (ενώ λογικά θα έπρεπε να είναι σε ονομαστική ως υποκείμενο του ρήματος της αναφορικής πρότασης), ενώ μόνη της σε ονομαστική δεν στέκεται. Αυτό οφείλεται στο ότι η αναφορική πρόταση (όχι το "όλους") είναι το αντικείμενο του ρήματος (εδώ π.χ. του "ευχαριστώ"), οπότε πρέπει να πάρει και τα μορφικά χαρακτηριστικά του αντικειμένου, δηλαδή την πτώση (αιτιατική)· κι αυτό γίνεται μόνο με τη μετατροπή της ονομαστικής της αναφορικής αντωνυμίας σε αιτιατική - γι' αυτό και είναι σωστή η δομή: "ευχαριστώ όσους με βοήθησαν" αλλά όχι η δομή: *"ευχαριστώ όσοι με βοήθησαν". Το "όλους" λοιπόν έρχεται δευτερευόντως ως ομοιόπτωτος προσδιορισμός στην αναφορική πρόταση, η οποία, όπως είπαμε, λειτουργεί ως αντικείμενο σε θέση αιτιατικής. Το ίδιο ισχύει και για το "όλων όσων", δηλαδή η αναφορική πρόταση παίζει τον ρόλο του προσδιορισμού σε κάποιον όρο της κύριας πρότασης, και το "όλων" έρχεται ως ομοιόπτωτος προσδιορισμός: θα χαριστούν τα δάνεια [όλων] όσων δεν τα εξόφλησαν: η δομή αυτή είναι απολύτως αποδεκτή με ή χωρίς το "όλων".
Το συμπέρασμά μου είναι ότι οι μορφές: "όλους όσοι" και "όλων όσοι", που ακούγονται καθημερινά από δημοσιογράφους, πολιτικούς, διανοουμένους και άλλους όμοιους, δεν προκαλούν βεβαίως το γλωσσικό μας αίσθημα, διότι τις έχει επιβάλει η συνήθεια, αλλά συντακτικώς είναι λανθασμένες, γιατί έχουν αντιστρέψει τους συντακτικούς ρόλους καθιστώντας π.χ. το "όλους" αντικείμενο, ενώ είναι απλός προσδιορισμός, και την αναφορική πρόταση προσδιοριστική σ' αυτό, ενώ αυτή είναι το αντικείμενο. Αυτό που λέω γίνεται πιο κατανοητό, αν συμπτύξουμε, σε πιο λόγιο ύφος, την αναφορική πρόταση σε μετοχή: η κυβέρνηση θα στηρίξει οικονομικά όλους τους πληγέντες από τον σεισμό. Ποιο είναι το αντικείμενο του ρήματος "θα στηρίξει"; Η μετοχή "τους πληγέντες", ασφαλώς, ενώ το "όλους" είναι ομοιόπτωτος προς τη μετοχή προσδιορισμός, έτσι δεν είναι; Αν τώρα αναπτύξουμε τη μετοχή, θα πούμε: "όλους όσους επλήγησαν από τον σεισμό", και αυτή η ανάπτυξη δεν αλλάζει τη δομή: ό,τι ήταν συντακτικώς η μετοχή "τους πληγέντες" είναι και το συντακτικό της ισοδύναμο, δηλαδή η αναφορική πρόταση (= αντικείμενο).
Αναγνωρίζω ότι η έκταση της παρέμβασής μου ήταν μεγαλύτερη του αναμενομένου, αλλά δεν μπορούσα να εκφραστώ συντομότερα. Ευχαριστώ, πάντως, όλους όσους θα έχουν την υπομονή και την αντοχή να με διαβάσουν.
Πράγματι, όταν το "όλους" παραλείπεται, η αναφορική πρόταση λαμβάνει τη θέση του αντικειμένου στην κύρια πρόταση (συνεπώς η αναφορική αντωνυμία μεταβάλλει την πτώση της σε μία από τις πλάγιες, για να τεθεί ως αντικείμενο του ρήματος). Έτσι, στην πρόταση "Ευχαριστώ όσους με βοήθησαν", έχουμε ως κύρια πρόταση το "[Εγώ: ενν. Υποκ.] Ευχαριστώ [Ρήμα]" και ως δευτερεύουσα αναφορική πρόταση και αντικείμενο του ρήματος "όσους με βοήθησαν [ενν. Υποκ. αυτοί/όσοι]".
Στην περίπτωση της πρότασης "Ευχαριστώ όλους όσοι με βοήθησαν", η κύρια πρόταση είναι "[Εγώ: ενν. Υποκ.] Ευχαριστώ [ρήμα] όλους [αντικ.]" και η δευτερεύουσα πρόταση είναι "όσοι [Υποκ.] με [αντικ.] βοήθησαν [Ρήμα]". Το σφάλμα στον συλλογισμό σου είναι ότι θεωρείς το "όλους", που είναι όρος της κύριας πρότασης, ως ομοιόπτωτο προσδιορισμό της αναφορικής πρότασης. Δεν νοείται ένας όρος μίας κύριας πρότασης να έχει επικουρικό ρόλο μέσα στον λόγο, αυτή την δουλειά την κάνει η δευτερεύουσα πρόταση (εν προκειμένω η αναφορική), η οποία αναφέρεται σε όρο της κύριας πρότασης (στο "όλους").
Το συμπέρασμά σου ισχύει αντιστρόφως. Στον προφορικό λόγο είναι πολύ εύκολο να παρασυρθεί η σωστή πτώση ή ο αριθμός μίας λέξης, λόγω του σχήματος της έλξης. Πολλές φορές οι φράσεις που μας ακούγονται λανθασμένες είναι στην πραγματικότητα σωστές. Η δυναμικότητα, όμως, του προφορικού λόγου καθιστά τις "λανθασμένες" φράσεις και εκφράσεις περισσότερο σωστές στην καθημερινή χρήση τους στον λόγο. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η δοτική προσωπική ("εἰπὲ μοι") της αρχαίας ελληνικής, που μετατράπηκε στη νέα ελληνική σε γενική προσωπική (πες μου), αν και είναι ορθότερη η χρήση της αιτιατικής καθώς η δοτική συνήθως μεταφράζεται με εμπρόθετη αιτιατική (πες σε εμένα-->πες με). Η καθιέρωση, όμως, της γενικής προσωπικής έγινε λόγω της μεγαλύτερης χρήσης της από πολιτικά πρόσωπα, δημοσιογράφους, κ.ά, που συνήθως είχαν την έδρα τους στην Αθήνα.
Στο παράδειγμα "η κυβέρνηση θα στηρίξει οικονομικά όλους τους πληγέντες από τον σεισμό", που αναφέρεις, η μετοχή αναφέρεται και προσδιορίζει ως επιθετικός προσδιορισμός το "όλους", αλλά έχει ως υποκείμενο το άρθρο της. Στην μετατροπή σε δευτερεύουσα πρόταση, η έναρθρη μετοχή αναλύεται σε δεικτική αντωνυμία που συμφωνεί με την πτώση της (στην περίπτωσή μας αιτιατική) + αναφορική αντωνυμία στο γένος και τον αριθμό της μετοχής, δηλαδή "όλους αυτούς οι οποίοι επλήγησαν από το σεισμό".
Το "όλους" εξακολουθεί να είναι αντικείμενο της κύριας πρότασης, ενώ η μετοχή τίθεται ως επιθετικός προσδιορισμός στο "όλους".
TL;DR Όταν έχουμε μία κύρια πρόταση, ψάχνουμε τους βασικούς όρους της στο περιεχόμενό της (Υποκείμενο, ρήμα, αντικείμενο/κατηγορούμενο). Αν δεν τους βρίσκουμε, τότε ψάχνουμε στις δευτερεύουσες προτάσεις και τους ρηματικούς τύπους. Όταν τελειώσουμε με τους βασικούς όρους της πρότασης, τότε ψάχνουμε τους προσδιορισμούς τους (αν υπάρχουν).
ΥΓ. Αν και είναι ορθό συντακτικά το "όλους όσοι", το "όλους όσους" δεν λογίζεται ως λάθος, ακριβώς διότι είναι πολύ πιο φυσικό στον ομιλητή. Αυτό αποδεικνύει την ισχύ της έλξης στη χρήση της γλώσσας και βοηθάει τα παιδιά να καταλάβουν ότι οι αρχαίοι συγγραφείς δεν έγραφαν έτσι για να μας κάνουν δύσκολη τη ζωή, αλλά γιατί έτσι τους "έβγαινε"...
jj!
Τιμώμενο Μέλος
Ο jj! αυτή τη στιγμή είναι συνδεδεμένος. Είναι Πτυχιούχος. Έχει γράψει 13,487 μηνύματα.
10-05-20
17:14
Κι εμένα με μπέρδευε η έλξη του αναφορικού στο σχολείο, αλλά είναι ένα αρκετά απλό φαινόμενο.Η καθηγήτρια στο σχολείο μας έκανε μια αναφορά για την «έλξη αναφορικού» σημερα στο άγνωστο.Μπορεί κάποιος να μου το εξηγήσει;
Έλξη του αναφορικού έχουμε όταν η σύνταξη της αναφορικής πρότασης απαιτεί αναφορική αντωνυμία σε αιτιατική πτώση, αλλά η πτώση της αντωνυμίας αλλάζει καθ' έλξη της λέξης την οποία προσδιορίζει στην κύρια πρόταση (και γίνεται γενική ή δοτική).
Π.χ. Ἐμέμνητο τῶν συμφορῶν ὧν ἔπαθεν. [αντί: τῶν συμφορῶν ἃς ἔπαθεν] (από το Συντακτικό του γυμνασίου)
Στο παραπάνω παράδειγμα, η αναφορική πρόταση ὧν ἔπαθεν προσδιορίζει την λέξη τῶν συμφορῶν και έχουμε έλξη του αναφορικού, γιατί η αναφορική αντωνυμία μεταβάλλει την πτώση της για να συμφωνεί με την λέξη την οποία προσδιορίζει. Το ρήμα ἔπαθεν της αναφορικής πρότασης κανονικά συντάσσεται με αιτιατική, άρα θα περιμέναμε την αναφορική αντωνυμία ἃς, σε πτώση αιτιατική (ως αντικείμενο στο ἔπαθεν).
Αντίστοιχο παράδειγμα στα νέα ελληνικά: Ευχαριστώ όλους όσους με βοήθησαν [αντί: όλους όσοι με βοήθησαν]. Η αναφορική αντωνυμία όσους, παρόλο που είναι υποκείμενο στο ρήμα βοήθησαν (άρα θέλουμε υποκείμενο σε ονομαστική πτώση), έλκεται από την λέξη την οποία προσδιορίζει (όλους) και συμφωνεί με την πτώση της.