Πόσες ξένες γλώσσες μιλάτε και ποιες είναι;

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ-ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
Σχέσεις στενής συγγένειας
Του Δημήτρη Ζέππου

Όπως είναι γνωστό, η επιστημονική κοινότητα αποδέχεται ιστορικά την εξέλιξη μιας «κοινής» αρχέγονης γλώσσας για όλες τις γλώσσες του ευρωπαϊκού χώρου και των σύγχρονων κρατών όπου κατοικούν απόγονοι των ομιλητών των γλωσσών αυτών. Η «κοινή» αυτή αρχέγονη γλώσσα, η οποία αντικειμενικά αποτελεί μια τεχνητή αναδόμηση και αναπαραγωγή που έγινε από γλωσσολόγους, ιστορικούς και αρχαιολόγους κυρίως του 19ου αιώνα, ονομάζεται «ΙΝΔΟΕΥΡΩΠΑΪΚΗ».

Οι γλώσσες - απόγονοι αυτής της «μητέρας» γλώσσας (Ι.Ε.) ονομάζονται κατά συνέπεια ινδοευρωπαϊκές γλώσσες. Υπάρχουν σύμφωνα με τους μελετητές γλώσσες οι οποίες κατά την εξέλιξή τους χάθηκαν, όπως θα δούμε στο σχήμα πιο κάτω. Υπάρχουν όμως και γλώσσες, οι οποίες θεωρούνται άμεσοι απόγονοι της Ι.Ε. και συσχετίζονται μεταξύ τους με στενότερους ή πιο χαλαρούς δεσμούς επιρροής και αλληλοσυμπλήρωσης.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τους μελετητές, οι γλώσσες που προέρχονται από την Ι.Ε. είναι:

Αλβανική
Ανατολικές γλώσσες †

Αρμενικά
Βαλτικές γλώσσες

Ανατολικές βαλτικές γλώσσες

Δυτικές βαλτικές γλώσσες †

Γερμανικές γλώσσες

Βόρειες γερμανικές γλώσσες (περ. Δανικά, Νορβηγικά και Σουηδικά)

Ανατολικές γερμανικές γλώσσες †

Δυτικές γερμανικές γλώσσες (περ. Γερμανικά και Αγγλικά)

Ελληνικά
Ιλλυρικά †

Ινδοιρανικές γλώσσες

Ινδοαρεία γλώσσα

Ιρανικές γλώσσες

Ιταλικές γλώσσες

Λατινο-φαλισκικές γλώσσες (περ. Λατινικά και τις ρομανικές γλώσσες Γαλλικά, Ιταλικά, Πορτογαλικά και Ισπανικά)

Όσκο-ουμβρικές γλώσσες †

Κέλτικες γλώσσες

Κέλτικες γλώσσες της στερεάς †

Κελτικές γλώσσες των νησιών

Φρυγικά †

Σλάβικες γλώσσες

Ανατολικές σλάβικες γλώσσες

Δυτικές σλάβικες γλώσσες

Νότιες σλάβικες γλώσσες

Θρακικά †

Τοχαρικά †

Ενετικά †

(Οι γλώσσες που σημειώνονται με † είναι «νεκρές».)

Όπως φαίνεται από το παραπάνω σχήμα, η συγγένεια της Ελληνικής (νοείται εδώ κυρίως η Αρχαία Ελληνική με όλες τις ιδιογλωσσικές της εμφανίσεις, προπαντός δε της Αττικής διαλέκτου ) και της Γερμανικής είναι προφανής. Αυτό ισχύει, επειδή οι δυο αυτές κατηγορίες γλωσσών αποτελούν άμεση συνέχεια των αρχέγονων γλωσσών, από τις οποίες προέρχονται, χωρίς να έχουν δεχθεί στην αρχική αλλά και μετέπειτα μορφή τους σημαντικές αλλαγές που να προκάλεσαν ουσιαστικές αλλοιώσεις στην ιστορική φύση τους.

Η αμφίδρομη επιρροή των γλωσσών αυτών είναι δεδομένη και ευρέως αποδεκτή. Έτσι, αναφέρεται στη βιβλιογραφία, «Auch die griechische Sprache hat das Deutsche in Religion, Wissenschaft und Philosophie stark beeinflusst (z. B. Philosophie, Physik, Demokratie, Krypta).» (Αλλά και η ελληνική γλώσσα έχει επηρεάσει σημαντικά τη Γερμανική σε θρησκεία, επιστήμη και φιλοσοφία (π.χ. Φιλοσοφία, Φυσική, Δημοκρατία, Κρυπτά) μτφς του συντάκτη.)


Αν συγκριθούν άλλοι παράγοντες των γλωσσών - σε δομικό πλέον επίπεδο - θα φανεί ακόμα πιο έντονα η σημαντική σχέση μεταξύ των δυο γλωσσών.

1) Αριθμοί

Τα κλιτά μέρη (ουσιαστικά, επίθετα, ρήματα, κ.ο.κ.) και των δυο γλωσσών κατηγοριοποιούνται σε δυο αριθμούς (ενικός και πληθυντικός).

2) Γραμματική

Τα δομικά - μορφολογικά συστήματα (γραμματικές) των δυο γλωσσών χαρακτηρίζονται από αρκετά κοινά στοιχεία, όπως θα δειχθεί στη συνέχεια. Η ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια wikipedia αναφέρει χαρακτηριστικά: «….; in vielen Fällen ist das Altgriechische dem Deutschen strukturell ähnlicher als dem Lateinischen, beispielsweise sind die bestimmten Artikel relativ ähnlich, während diese im Lateinischen fehlen.» («…; σε αρκετές περιπτώσεις μάλιστα τα Αρχαία Ελληνικά δομικά μοιάζουν πολύ περισσότερο στη Γερμανική παρά στη Λατινική, για παράδειγμα μοιάζουν τα οριστικά άρθρα αρκετά, ενώ αυτά εκλείπουν στα Λατινικά» μτφς από τον συντάκτη).
i) Γένη
Και οι δυο γλώσσες διακρίνουν τρία γένη στα κλιτά κύρια: αρσενικό, θηλυκό και ουδέτερο.
ii) Πτώσεις
Το σύστημα των πτώσεων της Αρχαίας Ελληνικής μοιάζει σε σημαντικό βαθμό ως προς τη χρήση αλλά ακόμα και ως προς την ονομασία με αυτό της Γερμανικής γλώσσας (Ονομαστική, Αιτιατική, Δοτική, Γενική για τη Γερμανική γλώσσα).
iii) Εγκλίσεις
Οι εγκλίσεις της Γερμανικής μοιάζουν αρκετά στη μορφολογία τους με αυτές της Αρχαίας Ελληνικής, αφού και οι δυο γλώσσες διαθέτουν Οριστική, Προστακτική (παλαιότερα για τα Γερμανικά Κλητική) και Υποτακτική.
iv) Σύστημα χρόνων
Όλες οι Ι.Ε. γλώσσες διαθέτουν σύστημα ισχυρών (ανωμάλων) και ασθενών (ομαλών) ρημάτων, όσον αφορά στο σχηματισμό των αρχικών χρόνων τους. Η βασική κατηγοριοποίηση σε αρχικούς χρόνους (Απαρέμφατο, Παρατατικός / Αόριστος, Παρακείμενος - μετοχή και βοηθητικό ρήμα) αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό των δυο γλωσσών που εξετάζονται εδώ.
v) Μετοχές (επιθετικές)
Η Αρχαία Ελληνική διαθέτει, όπως εξάλλου και η Γερμανική, σύστημα επιθετικών μετοχών που προσδιορίζουν τη δραστηριότητα ή την ιδιότητα του υποκειμένου τους. Και στις δυο γλώσσες, οι μετοχές αυτές μπορούν να αναλυθούν σε δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις.
vi) Ρήματα
Και οι δυο γλώσσες διαθέτουν σύστημα κλίσης των ρημάτων με παράθεση καταλήξεων (κλιτικές γλώσσες) για τα πρόσωπα. Οι καταλήξεις είναι διακριτές και αφιερωμένες σε συγκεκριμένα πρόσωπα και αριθμούς. Ακόμα, προσδιορίζουν το χρόνο, τη διάθεση και την έγκλιση.
vii) Χρόνοι
Αν και η Γερμανική διαθέτει ένα αρκετά απλουστευμένο μηχανισμό σχηματισμού χρόνων με τη χρήση βοηθητικών ρημάτων και ρηματικών τύπων (μετοχών και απαρεμφάτου), ωστόσο η βασική χρονική διάταξη είναι κοινή με την Αρχαία Ελληνική. Έτσι διακρίνονται τρεις χρονικοί άξονες: του Παρελθόντος, του Παρόντος και του Μέλλοντος.
viii) Διάθεση / Φωνή
Ως προς τη διάθεση στα Αρχαία Ελληνικά και τις αντίστοιχες φωνές της Γερμανικής μπορεί κανείς να πει ότι υπάρχει μέτρια σύγκλιση των δυο γλωσσών, δεδομένου ότι στην Ελληνική η χρήση της Παθητικής (που ιστορικά τοποθετείται αρκετά πιο πρόσφατη) είναι περιορισμένη, ενώ οι διαθέσεις (ενεργητική και μέση) χρησιμοποιούνται περισσότερο για την εκφορά των σχέσεων πράττονοτς και ενέργειας. Αντίθετα, στη Γερμανική η χρήση της Παθητικής είναι αρκετά διαδεδομένη (κυρίως στην επίσημη αλληλογραφία και κείμενα ανεβασμένου δομικού επιπέδου), ενώ διακρίνεται και η μορφή της Παθητικής της Κατάστασης, που δηλώνει το αποτέλεσμα της πράξης, αδιαφορώντας για το ποιητικό αίτιο ή το χρόνο περαίωσης της ενέργειας.
Από τα παραπάνω γίνεται φανερό, ότι οι δυο συγκρινόμενες γλώσσες διαθέτουν μεγάλο αριθμό κοινών ή παραπλήσιων δομικών και μορφολογικών χαρακτηριστικών. Αυτή η ιδιότητα προσφέρει στον Έλληνα που μαθαίνει τη Γερμανική τη δυνατότητα, στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής διεύρυνσης και των σύγχρονων διεθνών συσχετίσεων, να κατακτήσει τη ξένη γλώσσα εύκολα και αποτελεσματικά. Ταυτόχρονα του δίδεται η δυνατότητα να αποκτήσει εξαρχής ή εκ νέου ή ακόμα και να διευρύνει τις γνώσεις του σε κανόνες και χρήση της Αρχαίας Ελληνικής, αφού τα θεωρητικά δομικά και μορφολογικά μοντέλα της εφαρμόζονται στο μεγαλύτερό τους μέρος καθημερινά στην πράξη από τους χρήστες της Γερμανικής.
Επιπλέον, η παράλληλη αυτή μάθηση επιφέρει - όπως έχουν δείξει εμπειρικές συζητήσεις με εκπαιδευτικούς τόσο των Αρχαίων Ελληνικών όσο και της Γερμανικής ως ξένης γλώσσας - μια βαθύτερη δομική γνώση τόσο της ξένης γλώσσας (η οποία φυσικά είναι ζωντανή γλώσσα με την έννοια ότι χρησιμοποιείται σήμερα από πλέον των 220 εκατομμυρίων ανθρώπων σε ολόκληρο τον πλανήτη) όσο και της βασικής δομής και της μορφολογίας της Αρχαίας Ελληνικής, την οποία ο μαθητής συναντάει σε δόκιμα κείμενα και (αν αναζητήσει κανείς την προφορική χρήση της γλώσσας) σε τροποποιημένη μορφή στα βυζαντινά εκκλησιαστικά κείμενα. Μπορεί με άλλα λόγια να εφαρμόσει πρακτικά πλέον μέσα από τους κοινότοπους γραμματικούς και άλλους δομικούς σχηματισμούς τις γνώσεις του στη χρήση της Αρχαίας Ελληνικής.
Με ασφάλεια είναι λοιπόν δυνατό να ισχυριστεί κανείς ότι η εκμάθηση της Γερμανικής προσφέρει ταυτόχρονα πολλά θετικά στοιχεία. Από τη μια ο μαθητής έρχεται σε επαφή με μια από τις πιο συχνά χρησιμοποιημένες γλώσσες του παγκόσμιου εμπορικού κόσμου και από την άλλη αποκτά τις βασικές γνώσεις εκείνες που του επιτρέπουν να χειρίζεται σωστά και με σαφώς πιο λίγα δομικά και μορφολογικά σφάλματα την Αρχαία Ελληνική και κατά συνέπεια τη Νέα Ελληνική γλώσσα.