Μια σύντομη αναδρομή της φυγής των Ελλήνων για σπουδές στο εξωτερικό

Η μετάβαση των Ελλήνων στο εξωτερικό με σκοπό τις σπουδές, αποτελεί μία μακρόχρονη παράδοση της ελληνικής κοινωνίας. Ενδεικτικά μόνο να αναφέρουμε ότι το 1930, από τους 50.000 φοιτητές παγκοσμίως που είχαν ξενιτευτεί από τις χώρες τους για σπουδές, οι 1.000 ήταν Έλληνες – ένας μεγάλος αριθμός, αν αναλογιστούμε το μικρό μέγεθος της χώρας μας και του πληθυσμού της. Από το 1960 ως το 1980 οι Έλληνες αντιπροσώπευαν σταθερά το 3% περίπου του συνολικού αριθμού των φοιτητών εξωτερικού.

Οι λόγοι που οδηγούν τους Έλληνες νέους να σπουδάσουν στο εξωτερικό είναι πολλοί και εξαρτώνται από τη χρονική και κοινωνική συγκυρία. Εκτός από την αγάπη που μπορεί να επιδεικνύει ένα μέρος του λαού μας για τα γράμματα, οι φοιτητές και οι οικογένειές τους προσμετρούν και άλλους παράγοντες πριν πάρουν την καθοριστική αυτή απόφαση. Η επαγγελματική διασφάλιση είναι ίσως ο κυριότερος εξ αυτών. Σε αντίθεση με την εικόνα που περιέγραφε ο αφιχθείς από τις σπουδές του στη Γερμανία Κώστας Τσάκωνας στην ταινία ‘Μάθε παιδί μου γράμματα’ (ο οποίος αναρωτιόταν γιατί σπούδαζε «6 χρόνια στο δημοτικό, 6 χρόνια στο γυμνάσιο και 6 χρόνια στο εξωτερικό»), φαίνεται πως οι φοιτητές που προέρχονται από πανεπιστήμια της Ευρώπης ή της Αμερικής δε βρίσκονται σε άσχημη μοίρα από πλευράς επαγγελματικής αποκατάστασης. Το αντίθετο μάλιστα. Η μεταφορά τεχνογνωσίας από ξένες χώρες, αλλά και το κύρος των σπουδών που προσφέρουν, συμβάλλουν καθοριστικά προς αυτήν την κατεύθυνση.

Στις μέρες μας, η συζήτηση για τη μετακίνηση εκτός Ελλάδας για σπουδές, έχει αποκτήσει πάλι μια επικαιρότητα λόγω των οικονομικών συνθηκών. Πρόκειται όμως για μια υπόθεση που έχει ξεκινήσει από παλιά. Στην ουσία, είναι συνυφασμένη με την κοινωνία μας και αποτελεί συστατικό στοιχείο του νέου ελληνισμού. Ακόμα και πριν από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους το 1830, πολλοί Έλληνες έφευγαν εκτός ελλαδικού χώρου, αφού οι δύσκολες συνθήκες του οθωμανικού ζυγού δυσκόλευαν και την ανάπτυξη της παιδείας. «Εκατοντάδες νέων Ελλήνων διεσπαρμένοι εις Ιταλίαν και Γαλλίαν και Γερμανίαν, εσπούδαζαν εις τα πανεπιστήμια διαφόρους επωφελείς γνώσεις», έγραφε ένας λόγιος της εποχής για την περίοδο πριν από το 1821. Την ίδια εποχή πολλοί συμπατριώτες μας δοκίμαζαν την τύχη τους στα Βαλκάνια ή την Κεντρική Ευρώπη και μάθαιναν γράμματα εκεί. Το ποσοστό των Ελλήνων που σπούδαζε στο εξωτερικό μειώθηκε μετά το 1837, αφού ιδρύθηκε το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η κατάσταση αρχίζει να αλλάζει μετά το 1890, όταν άρχισαν να εκφράζονται αμφιβολίες για την ποιότητα των σπουδών στην Ελλάδα και για την κατάρτιση του εκπαιδευτικού της προσωπικού (οι ίδιες αμφιβολίες εκφράζονται άλλωστε και σήμερα, μετά από 120 χρόνια!). Έτσι το 1930 φτάνουμε να μετράμε περίπου 1.000 Έλληνες φοιτητές στο εξωτερικό, ένας αριθμός πολύ μεγάλος, εάν λάβουμε υπόψη και τις οικονομικές δυσκολίες της ελληνικής οικογένειας εκείνα τα χρόνια.

Η οικονομική κρίση του 1929 και οι συνθήκες στην Ευρώπη πριν από τον πόλεμο θα ανέκοπταν για λίγο το ρεύμα της φυγής εκτός Ελλάδας για σπουδές, το οποίο όμως θα φουντώσει και πάλι μετά από τον Πόλεμο και θα συνεχιστεί απρόσκοπτα για 35 ακόμα χρόνια. Περίπου 31.000 Έλληνες νέοι θα φοιτούσαν σε ξένα πανεπιστήμια το 1980. Ο αριθμός θα μείνει στάσιμος ως το 1995. Την πενταετία 1995-1999, θα έχουμε τη δεύτερη μεγάλη έκρηξη, όταν ο αριθμός των φοιτητών του εξωτερικού θα προσεγγίσει τους 57.000. Σε αυτό συνετέλεσε τόσο η νέα τάση για μεταπτυχιακές σπουδές (σε μια περίοδο που ακόμα δεν είχαν θεσμοθετηθεί επαρκώς στην Ελλάδα) σε συνδυασμό με την καλή οικονομική συγκυρία που επέτρεπε στις οικογένειες να συντηρούν τις σπουδές των παιδιών τους, όσο και η δυνατότητα αναγνώρισης πτυχίων από πανεπιστήμια του εξωτερικού σε μεγάλη κλίμακα.

Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει η τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα και το οικονομικό περιβάλλον, δημιουργούν ξανά διαφορετικές συνθήκες σήμερα. Η διακοπή της εισροής πτυχιούχων στο ελληνικό Δημόσιο (η διαδικασία προσλήψεων του οποίου συχνά ευνοούσε τους απόφοιτους ελληνικών πανεπιστημίων), η ζήτηση νέων ειδικοτήτων και η οικονομική κατάσταση της ελληνικής οικογένειας (που μπορεί να μην ευνοεί πια τη φοίτηση σε κάποιους συγκεκριμένους προορισμούς του εξωτερικού), ίσως αλλάξουν πάλι τα δεδομένα σχετικά με τους προορισμούς φοίτησης και τον αριθμό των φοιτητών. Ίδωμεν…

σήμερα πάντως στο μυαλό σχεδόν κάθε έλληνα νέου (16-25) υπάρχει στο μυαλό η σκέψη να φύγει. άλλοι το θέλουν σίγουρα και το επιδιώκουν, άλλοι λιγότερο, αλλά το σκέφτονται.